رشته مهندسی انرژی:
مهندسی انرژی (Energy Engineering) مجموعه‌ای است شامل دروس نظری و عملی برای تربیت کارشناسان متخصص در طراحی، توسعه، مدیریت و بهره‌برداری از سیستم‌های استخراج، فرآورش، تبدیل، انتقال، توزیع و مصرف انرژی. طول دوره کارشناسی پیوسته 4 سال (8 نیم‌سال) است.
در حال حاضر روند رو به رشد تقاضای انرژی از طریق گسترش سیستم‌های عرضه انرژی و بهره‌برداری از منابع انرژی فسیلی تأمین می‌شود. رشد سریع مصرف انرژی و سهم بالای انرژی‌های فسیلی در تأمین انرژی مورد نیاز بخش‌های مختلف مصرف‌کننده، موجب تسریع در روند پایان‌پذیری منابع انرژی فسیلی و انتشار حجم زیادی از مواد آلاینده در محیط زیست شده است. علاوه بر این، وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای ناشی از صادرات منابع انرژی فسیلی، باعث شده نظام اقتصادی کشور به شدت تحت تأثیر تحولات بازار جهانی انرژی قرار گیرد. از سوی دیگر، ارتباط گسترده بخش انرژی با تحولات مختلف فنی، علمی، اقتصادی و اجتماعی ایجاب می‌کند تا طراحی، توسعه و بهره‌برداری از سیستم‌های انرژی به صورت بهینه انجام شود. به این ترتیب، نقش دانشگاه‌ها در تربیت نیروی انسانی آموزش دیده و کارآمد در زمینه‌های مختلف انرژی بسیار مهم و اساسی ارزیابی می‌شود. با توجه به نقش کلیدی تعاملات انرژی در سطح جهان، بررسی تجربیات کشورهای مختلف در این زمینه اهمیت ویژه‌ای دارد. ایجاد رشته مهندسی انرژی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دنیا از دهه ۱۹۷۰ میلادی با توجه به افزایش سریع قیمت انرژی و ضرورت تربیت نیروهای متخصص در زمینه‌های مختلف انرژی آغاز گردید. از اواسط دهه ۱۹۷۰ میلادی و پس از شوک بازار جهانی نفت، با توجه به پیچیدگی مسائل و مشکلات بخش انرژی و احساس نیاز بحرانی کشورها به تربیت نیروهای متخصص جهت یافتن راه‌حل‌های مناسب، به تدریج ایجاد مراکز تحقیقاتی و آموزشی در این رابطه در آمریکا، کشورهای بزرگ عضو اتحادیه اروپا و برخی کشورهای آسیایی آغاز شد.
ایجاد رشته مهندسی سیستم‌های انرژی در مقطع تحصیلات تکمیلی در سال ۱۳۷۶ مطرح و ضرورت راه‌اندازی آن در شورای تحصیلات تکمیلی و شورای دانشگاه صنعتی شریف تصویب و مجوز رسمی آن در سال ۱۳۷۸ از شورای گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دریافت شد. پذیرش دانشجو در دوره کارشناسی ارشد مهندسی سیستم‌های انرژی در دانشگاه صنعتی شریف از مهرماه سال ۱۳۷۸ آغاز شد. گروه سیستم‌های انرژی از سال ۱۳۸۱ اقدام به جذب دانشجویان دکتری در چارچوب گرایش تبدیل انرژی در دانشکده مهندسی مکانیک نمود. در سال ۱۳۸۸ برنامه دوره دکتری مهندسی سیستم‌های انرژی در دانشکده مهندسی انرژی تصویب و از سال ۱۳۹۰ پذیرش دانشجوی دکتری این رشته آغاز گردید. دانشگاه صنعتی قم نیز برای اولین بار در مهرماه ۱۳۹۲ اقدام به پذیرش دانشجو در رشته مهندسی انرژی نمود.
گرایش‌های تخصصی:
- سیستم‌های انرژی:
در این حوزه پژوهشی، دانشجویان با فراگیری تکنیک‌های شبیه‌سازی سیستم‌های ترکیبی (چرخه تولید، توزیع و مصرف انرژی) مانند سیستم‌های ترکیبی تولید حرارت و قدرت یا تولید همزمان و... با هدف ارزیابی جایگاه حامل‌های انرژی، گامی تخصصی در جهت بررسی سیستم‌ها از دیدگاه مهندسی انرژی برمی‌دارند. علاوه بر این، بررسی مشکلات بخش انرژی از منظر سنجش فنی و اقتصادی پروژه‌ها، گام بعدی و تکمیلی این تحقیقات خواهد بود. همچنین در این گرایش، با بهره‌گیری از قوانین اساسی علوم مکانیک، ترمودینامیک و برق قدرت به عنوان پایه مدل‌سازی اولیه جهت تراز انرژی سیستم‌ها، جهت‌گیری فناوری‌های فعلی به سوی بهینه‌سازی و حداقل کردن مصرف انرژی سوق داده می‌شود و می‌تواند در مدیریت کلان بخش انرژی، تصمیم‌گیری نهادها و سازمان‌های مربوطه، دیدگاه‌های تلفیقی برنامه‌ریزی در صنایع و بخش‌های انرژی شامل وزارت نفت و وزارت نیرو نقش مؤثری داشته باشد و مدیریت برنامه‌ریزی کشور را با در نظر گرفتن مسائل فنی مرتبط با فرآیند انرژی یاری دهد.
- فناوری‌های انرژی:
در این حوزه پژوهشی، روش‌های مختلف طراحی مفهومی سیستم‌های تبدیل انرژی پیشرفته، سیستم‌های تولید همزمان برق، حرارت و برودت و همچنین قابلیت انواع سیستم‌های انرژی‌های تجدیدپذیر با بهره‌گیری از ابزارهای تحلیلی متفاوت نظیر مدل‌های برنامه‌ریزی ریاضی، مدل‌سازی دینامیک سیالات محاسباتی و انجام آزمایش‌های تجربی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. همچنین فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند با شناخت انواع فناوری‌های پیشرفته انرژی و ظرفیت منابع انرژی تجدیدپذیر کشور، علاوه بر توسعه دانش فنی، تدوین برنامه‌های گسترش استفاده از فناوری‌های نوین از جمله نقشه راه یا اسناد راهبردی در کشور را بر عهده گیرند.
- انرژی و محیط زیست:
در این حوزه نیز ارتباط متقابل انرژی و محیط زیست به کمک ابزارهای تحلیلی نظیر معادلات دینامیک سیالات، معادلات انتقال جرم و حرارت با در نظر گرفتن تأثیر مسائل اقتصادی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. همچنین مدل پخش انواع آلاینده‌ها با استفاده از روش‌های مختلف دینامیک سیالات محاسباتی بررسی می‌شود و دانشجویان می‌توانند با مطالعه و بررسی روش‌های بازیافت انرژی از ضایعات و پسماندها، با توجه به مسائل زیست‌محیطی، نقش مهمی در حفاظت از محیط زیست و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی ایفا کنند. از آنجا که بخش عمده‌ای از آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی تأمین انرژی است، اصول و روش‌های کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و ارزیابی فنی-اقتصادی آن‌ها از مهم‌ترین موضوعاتی است که در این زمینه مورد بررسی قرار می‌گیرد. قوانین و مقررات زیست‌محیطی، تجارت، بهینه‌سازی مصرف آب و حفظ منابع آبی، تصفیه و استفاده از پساب‌های صنعتی، سیاست‌گذاری ساختاری و نهایتاً اعمال استانداردهای زیست‌محیطی نیز از جمله مواردی هستند که در این حوزه پژوهشی مدنظر قرار می‌گیرند.
زمینه‌های شغلی و بازار کار:
فرصت‌های شغلی برای دانش‌آموختگان این دوره را می‌توان در دو بخش زیر خلاصه کرد:
بخش دولتی: وزارت نفت، وزارت نیرو، شرکت ملی نفت ایران، شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، سازمان انرژی‌های نو ایران، سازمان بهره‌وری انرژی، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان انرژی اتمی ایران، موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، وزارت صنعت معدن و تجارت، توانیر و شرکت‌های برق منطقه‌ای، وزارت راه و شهرسازی و سایر نهادهای تصمیم‌گیری در بخش انرژی کشور.
بخش خصوصی: شرکت‌های توسعه نیروگاه‌ها، شرکت‌های خدمات انرژی، شرکت‌های مهندسی انرژی صنایع نیروگاهی، شرکت‌های طراحی سیستم‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع و ساختمان، طراحی سیستم‌های انرژی‌های تجدیدپذیر (توربین‌های بادی، سیستم‌های حرارتی و...)